‘’Bir çocuk için annesi ve babası dünyayı temsil eder. Çocuk, annesi ve babası nasıl davranıyorsa, dünyadaki herkesin de aynı şekilde davranacağını düşünür.’’
M. Scott Peck
Çocukluk döneminde anne-baba çocuk için son derece önemli bir modeldir. Bu dönemde çocuklar ebeveynlerinden öğrendiklerini tekrarlar, davranışlarını taklit eder, değer şemaları gördüklerine göre şekillenir. Çocuk üzerinde bu kadar büyük bir etkiye sahipken, anne babaların çocuklarına karşı olan tutumlarında ise daha bilinçli olabilmelerini umarız.
Genel olarak aşağıda detaylarını verdiğim 5 özellikte ebeveyn vardır ;
• Baskıcı ve Otoriter Anne-Babalar
Bu tutuma sahip olan anne-babalar son derece serttir. Çocuğun ne düşündüğünden veya istediğinden çok, kendilerinin düşünce ve isteklerine odaklanırlar. Kurallara uymayan çocukların ise elde ettiği tek şey maalesef cezadır. Bu tutuma sahip ebeveynler tarafından büyütülen çocuk utangaç ve içe kapanık olur. Kendini ifade etmekte zorluk yaşar, özgüveninin zedelenmesinden dolayı aşağılık duygusu geliştirebilir.
• Reddedici Anne-Babalar
Başlıktan da anlaşılabildiği gibi bu tutuma sahip olan ebeveynler çocuğu ve onun ihtiyaçlarını reddederler. Çocuğun sağlık, temizlik, beslenme ve sevgi gibi temel ihtiyaçlarını karşılamazlar. Çocuğa karşı soğuk, öfkeli ve ilgisiz davranırlar. Bu ortamda büyüyen çocuk istenilmediği çıkarımında bulunur ve mutsuz bir ruh haline bürünebilir.
Anne-babasını rol model alan çocuk, çevresindekilere karşı tıpkı onlar gibi davranabilir, düşmanca duygular besleyebilir. Çocuğun hissettiği olumsuz duygular, onu suça eğilimli bir birey haline getirebilir.
• Aşırı Koruyucu Anne-Babalar
Bu tutumdaki olan ebeveynler çocuğu hakkında çok fazla kaygılanır ve sürekli çocuğunun başına kötü bir şey geleceği düşüncesiyle savaş verir. Bu yüzdende de çocuğa çok fazla kural koyabilirler. Çocuğun kendisini tanımasına, kendi potansiyelinin farkına varmasına izin vermezler. Çünkü her şeyi çocukları yerine onlar hallederler ve çocuğa bağlı bir yaşam sürer hale gelebilirler. Bu tutum çocukta utangaç olmaya yol açabilir. Çocukta, anne babasından geçen kaygı durumu hakim olabilir ve kendi kendine yetmekte zorlanan bir çocuk profili doğabilir.
• Çocuklarına Boyun Eğen Anne-Babalar
Bu başlık altında, rolleri birbirine karışmış bir aile ortamı düşünebiliriz. Egemenlik çocuktadır ve genelde anne babasına karşı saygısız bir tavır içinde olabilirler. Anne ve baba çocuğun isteklerini yerine getirmeye hazırdırlar ve eğer bunun aksi olursa çocuk bencilleşir, hırçınlaşır, öfke nöbeti geçirebilir. Bu tutumda yetişen çocuk herkesten aynı şeyi bekler; kendi kurallarına uyulmasını. Yaptıklarının hesabını vermek istemez. İleride problemli ilişkilere sahip olabilir.
• Güven Veren Anne-Babalar
Anne ve babaların sahip olması gereken, ebeveyn ve çocuk arasındaki en ideal olan ilişki durumu da diyebiliriz. Bu tutumda olan anne ve babalar çocukla işbirliği içinde hareket eder. Ortak yaşam alanlarının kurallarını birlikte belirlerler, yani çocuğa da söz hakkı verirler. Her bir kuralın ne için olduğunu açıklarlar. Bu yüzden çocuğun karşılaşacağı sürpriz bir durum olmaz. Sevgi ve güven hakimdir. Bu sağlıklı ortamda yetişen çocuk ise, çevresine karşı duyarlı bir birey haline gelecektir. Farklı fikirlere saygılı olacaktır ve kendini çok iyi ifade edecektir. Bu tutumda yetişen çocuk, problem çözme yeteneğini geliştirmiş olacaktır.
Birey olarak zaman zaman öz eleştiri yapmanın faydalı olduğu düşüncesindeyim. Öz eleştiri esnasında birey kendine dışardan bakma imkanı bulur. Çocuk yetiştirmede de ebeveynler kendilerine öz eleştiri yapabilmeli. Çoğu zaman çocuk yetiştirme ile ilgili etraftan gelen eleştirilere çok sıcak bakılamayabilir, eleştirilmekten hoşlanılmayabilir çünkü biliriz ki her ebeveyn ve çocuk ilişkisinin kendi içinde dinamikleri vardır. Anne-baba ve çocuk arasında özel bir bağ vardır, o özel yere başka kimse girsin istenmez. Yukarıda yazdığım ebeveyn tutumlarından birinde kendinizi bulabilirsiniz. Bazı aileler bu tutumların hepsini uyguluyor olabilir, zaman zaman sadece birini de. Her zaman her şey mükemmel değil tabii. Önemli olan çocukla kurulan bağın tutarlı ve en sağlıklı biçimde olması ve bu yönde ilerlemesi.
Ebeveynlerin kendi içinde tutarlı olması da çok önemli. Örneğin anne bir şeyi onaylamıyorsa baba da anneye destek olmalı. Çocuk şunu dememeli; annem izin vermedi ama nasıl olsa babam izin verir. Bu kendi içinde tutarsız ve devamı olmayan bir ilişki türüdür. Bu tür örnekleri çoğaltmak çok olası. Genelde çiftler çocuk yetiştirmede eşlerinin desteğini istedikleri gibi göremediklerini söylerler ve çocuğun destek vermeyen ebeveynden güç aldığına inanılır. Durum bu olunca , fikir ayrılığına düşen eşler arası çatışmalar da baş gösterebilir. Gerilen ilişki çocuğu da hemen etkisi altına alır. Yani çocuk yetiştirmede sadece çocukla olan ilişki değil, ebeveynler arasındaki ilişki de çocuğu direkt etkiler, duygusal ve fiziksel anlamda.
Çocuk büyütmek misler gibi kokan gül bahçesinde yürümek gibi bazen. Bazen de yürüyüp yürüyüp sürekli çıkmaz sokağa varmak gibi. İster gül bahçesinde olalım ister o çıkmaz sokakta olalım, anne-babalara düşen görev çocuğuna koşulsuz bir şekilde onu sevdiğini hissettirmek. Bu koşulsuz sevgiyi oluşturmanın en temel yolu da kendi içinde tutarlı olmaktır.
Yazar : Psikolog İrem Bekar