Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu erken çocukluk döneminde görülen sorunlar kategorisinde yer alır. Son dönemde ise hemen hemen her ebeveynin duyduğu bir sorun olmaya başlamıştır.
Toplumumuzda genellikle her hareketli çocuk, diğer kişiler tarafından dikkat eksikliği olan ya da hiperaktif çocuk etiketi almaya başlamıştır. Peki gerçekten ‘dikkat eksikliği ve hiperaktivite’ nedir, kim tanı koyabilir biliyor muyuz?
Dikkat eksikliği- hiperaktivite bozukluğu genel olarak ilkokul çağlarında belirtilerini gösterir. Belirli kural ve ilkelerin olduğu (sınıf gibi) ortamlarda çocuğun uyum sağlayamaması ile ortaya çıkar. Bu bozukluk için kalıtsal diyebiliriz. Hatta yapılan bir araştırmaya göre, DEHB’nin erkeklerde görülme sıklığı kızlara oranla daha fazladır. DEHB olan çocukların frontal lob işlevine yönelik nöro psikolojik testlerde daha düşük işlev gösterdiği ortaya konmuştur. Bu da beynin bu kısmındaki temel aksaklığın bu davranışla ilişkili olabileceği kuramına daha çok destek getirmektedir. (Barkley, 1997; Chelune ve ark. ,1986; Heilman, Voeller ve Nadeau,1991).
DEHB ‘nin en temel belirtileri aşırı hareketlilik, dürtüsellik (ataklık) ve dikkat eksikliğidir.
Aşırı Hareketlilik
* Sessiz sedasız oturmada zorluk çekerler.
* Ayakları ve elleri kıpır kıpırdır.
* Oturulması ve beklenilmesi gereken yerlerde başarısız olurlar.
* Sürekli konuşma istediği vardır.
* Düzensiz olabilirler.
* Eşyalarını genelde kaybetme eğilimi vardır.
Dürtüsellik
* Bu tür kişiler herhangi bir şeye dikkatini vermede zorlanırlar.
* Küçük dikkat hataları yaparlar.
* Davranışların sonuçlarını düşünmeden hareket ederler.
* Sorulan soruların tamamını dinlemeden cevaba geçmek isterler.
* Bekleme güçlüğü çektikleri için karşısındaki kişilerin sözünü kesebilirler, sürekli araya girmek isteyebilirler.
* Bu tür özelliklerinden dolayı sosyal yaşama uymada zorluk çekebilirler.
Dikkat Eksikliği
* Dikkat etme ve sürdürme konusunda güçlük çekerler.
* Ayrıntıları gözden kaçırırlar.
* Öğrenme konusunda güçlük yaşayabilirler.
* Çevredeki ses ve hareketler kolaylıkla dikkatini dağıtır.
* Üzerine aldığı görev ve işlerde kolayca dağılırlar
Ergenlik döneminde ise, dikkat eksikliği bozukluğuna oranla hiperaktivite daha sık görülmektedir.
Nasıl Tanı Konulur?
Değerlendirme sürecinde multi-disipliner ekip rol alır.
Bunlar; çocuk ve ergen psikiyatristi, klinik psikolog, okul psikolojik danışmanı ve öğretmendir. Burada öğretmene büyük bir sorumluluk düşmektedir. Çocuğu sınıf ortamında gözlemlemeli ve fark ettiği farklılıkları aile ve okul psikoloğu ile paylaşmalıdır. Bu değerlendirmelerden sonra bazı uzmanlar sorunun tam olarak nerede olduğunu çözmek için bazı psikolojik testler isteyebilirler. DEHB bozukluğu olan kişilerde öğrenme güçlüğü ve anksiyete de gözlemlenebilir.
Tedavi Yöntemleri
* En etkili ve akla gelen ilk yöntem farmako-terapidir.
* Diğer etkili yöntem olan ve ilaç tedavisi ile birlikte yürütülmesi gereken tedavi psikoterapidir. Psikoterapi DEHB ile nasıl yaşanması gerektiği konusunda etkili bir yöntemdir.
* Bir terapi ekolü olan; bilişsel davranışçı terapi DEHB bozukluğunda etkili bir yöntemdir.
* Ve tabi ki de aile ile yapılan görüşmeler, bu tedavinin ayrılmaz parçasıdır.
Ebeveynlere Notlar
* Problemleri önceden fark edip, önlem almak. Örneğin, çocuğunuz eşyalarını yere atıyorsa, sınıfa girdiğinde eşyalarını yere atmaması gerektiğini tekrarlatabilir, uymakta zorlandığı kuralları beraber gözden geçirebilirsiniz.
* Çocuğa daha sık geri bildirimde bulunabilirsiniz. Geri bildirimlerin süresi davranıştan hemen sonra olmalıdır.
* Çocuğun gösterdiği olumlu davranışın sonucunu somut bir ödülle destekleyebilirsiniz.
* Çocuğun olumsuz özelliklerinden çok olumlu özelliklerini konuşup, bu olumlu özelliklerini devam ettirmesi için destekleyebilirsiniz.
* Tutarlı olmak gerekmektedir. Zaman içinde çocuğunuzdan istekleriniz ve beklentileriniz konusunda açık ve net olun. Beklenilen davranış gerçeklemediğinde tutarlı olun ve tepkinizi ortaya koyun. Siz tepkinizi koymada tutarlı olursanız, en geç bir ay içinde çocuğunuzdaki değişimleri gözlemleyebilirsiniz.
Unutmamak lazım ki çocuğunuz istenmeyen davranışları yaramazlık olsun diye yapmıyor. Bu davranışları yapmamak ve kendini kontrol edebilmek elinde değil. Bu konudaki sihirli kelimeler sabırlı ve gözlemci olmaktır.
Kaynak: Anormal Psikolojisi ; G.C. Davison& J.M. Neale
Çocuğu Anlamak ve Tanımak; Haluk Yavuzer
Yazar : Psikolog İrem Bekar